Vergeten beroep de letterzetter

De mens wil al eeuwen­lang kennis en belangrijke gebeurtenissen in geschreven vorm overdragen. In de middeleeuwen werden geschriften zoals de Bijbel door monniken met de hand over­geschreven. Een langdurig proces, waar de term ‘monnikenwerk’ uit voortgekomen is.

Daar kwam verandering in met de komst van de boekdrukkunst. In Europa werden boeken vanaf het jaar 1000 gedrukt met zogenaamde blokdruk. Elke pagina van een boek werd in een houtblok uitgesneden. Een tijdrovende bezigheid, want met één foutje kon men weer opnieuw beginnen. De uitvinding van het drukken met losse letters wordt toegeschreven aan de Chinees Bi Sheng. Hij drukte teksten vanaf 1040 met houten en later porseleinen letters. In de westerse wereld wordt de Duitse drukker Johannes Gutenberg gezien als de ‘vader van de boekdrukkunst’. Hij gebruikte rond 1450 losse letters van lood, die na het drukken opnieuw gebruikt konden worden. Zijn simpele techniek verspreidde zich razendsnel door Europa. Aan het eind van de vijftiende eeuw waren in Europese steden al meer dan honderd boekdrukkers actief.

Opperste concentratie

Het zetten van drukletters gebeurde door de letter­zetter, ook wel handzetter genoemd. Een zwaar beroep, waarbij de zetter vaak meer dan twaalf uur per dag in opperste concentratie voor zijn (zet)bok stond. Hij pakte een voor een de loden blokjes met daarop een letter uit de letterkast. Dat was een lade onder de bok waarin ieder teken zijn eigen vakje had. Hij zette de losse tekens in spiegelbeeld op een houder, die zethaak werd genoemd. Wanneer een hele regel voltooid was, dan werd deze op een galei, een soort metalen blad, gezet. Elke regel werd met touwtjes opgebonden tot de pagina compleet was. Vervolgens werd er een proefdruk gemaakt om te checken op fouten, waarna de pagina uiteindelijk werd gedrukt. Bij dit arbeids­intensieve proces waren veel zetters aan het werk voor één drukpers. De regelzetmachine, een machine die complete regels in lood goot, verving vanaf 1890 het werk van zo’n vijf handzetters. Met de komst van de computer verdween het beroep van de letterzetter definitief.