De Afrikaanse schaarbek

Ik ben in KwaZoeloe-Natal, Zuid-Afrika, om nijlkrokodillen te filmen. Als ik over het water vaar, zie ik ineens een vogel met zijn snavel over het water scheren. Dat kan er maar een zijn: een schaarbek!

De Afrikaanse schaarbek is een meeuwachtige vogel die je direct kunt herkennen aan zijn gekke, asymmetrische snavel. In het Engels worden schaarbekken ‘skimmers’ genoemd, omdat ze tijdens het jagen vlak over het water scheren zonder met hun lijf het wateroppervlak te raken. Maar ook hun Nederlandse naam is perfect: hun snavel is, van de voorkant gezien, flinterdun. Dit is inderdaad net een schaar! Het mooie is dat schaarbekken niet overdag jagen. Ze zoeken vooral tussen zonsondergang en zonsopgang het water op om voedsel te vangen. Ze jagen dan vooral op de tast. Terwijl ze rakelings over het water vliegen, lijken ze af en toe het water te ‘knippen’. Ze zetten dan hun snavel wijd open en slepen hun ondersnavel - die een stuk langer is dan hun bovensnavel - door het water. Net zolang tot die tegen een prooi tikt. Een krab of een visje, bijvoorbeeld. Zo’n tikje is genoeg, de snavel klapt in een reflex meteen dicht en voilá, de prooi zit gevangen. Kalm water zonder al te veel golven is wel een voorwaarde voor die speciale jachttechniek. Anders wordt het wel een hele uitdaging.

Nachtbrakers

Doordat schaarbekken op de tast jagen, kunnen ze ook ’s nachts op jacht. En dat heeft zo zijn voordelen. Er komen in het donker meer vissen en andere prooien dichter naar het wateroppervlak dan overdag. Dat komt doordat die prooien hun eigen voedsel achterna zitten; allerlei ongewervelde diertjes die iedere nacht zelf omhoogkomen om te grazen van het fytoplankton dat de hele dag in de zon heeft kunnen groeien. Schaarbekken zijn de enige vogels met een pupil die als een kattenoog samentrekt. Het wordt een verticaal spleetje, in plaats van een krimpende cirkel. Dat is een aanpassing voor overdag, als het zonlicht fel schittert op het water. Zo zie je maar weer, dieren zitten vol verrassingen!